Nieuw! Zwermen en disruptie, nu óók in de democratie

September 2015 wordt de maand van de democratie. Er staat iets potentieel heftigs te gebeuren, waarna onze democatie nooit meer zal zijn, zoals het de afgelopen tientallen jaren geweest is.
Ere wie ere toekomt. Als het allemaal gaat lukken (want dat is nog niet helemaal zeker; het zal erom spannen) dan mag deze doorbraakinnovatie worden bijgeschreven door een informele ad-hoc zwerm, handelend onder de naam GeenPeil.

Vergeet even de politiek!
Democratie=politiek=Boeh&Bah&Yeah=debat=ruzie=voor- en tegenstanders??
Niks daarvan! Daar trappen wij niet in! Democratie is geen ruzie. Democratie is gewoon een organisatievorm! GeenPeil is niet iets waar je voor of tegen moet zijn. GeenPeil is maar een piepklein druppeltje voor de politiek. Maar GeenPeil is een tsunami voor onze democratische organisatievorm.
GeenPeil heeft in slechts een paar weken tijd iets geflikt waar de overheid zeker drie, vier jaar over zou doen en wat dan 40 miljoen euro had gekost, of zoiets. Dat is een heel bijzondere prestatie. Dit had nooit iemand verwacht. En zeker niet zo snel al, want de referendumwet bestaat pas sinds 1 juli 2015.
GeenPeil is een informeel samenwerkingsverband van twee communities. Daar zitten heel wat slimme techneuten tussen en hoogopgeleide kritische burgers. Zij hebben met elkaar iets moois in elkaar geknutseld: een beveiligde site, waar je online met je vinger op een touchscreen een rechtsgeldige digitale handtekening kunt zetten, voor een referendum. De wet eist dat al die handtekeningen op papier worden aangeboden. Zie dat maar eens te organiseren op de oude manier. GeenPeil lost dit slim op, door alle digitale handtekeningen netjes centraal uit te printen.
De ‘mission impossible’ is nu om binnen zes weken, vóór 28 september, 300.000 stemgerechtigde kiezers te mobiliseren en dan komt er een referendum. Gaat dat lukken? Het zal erom spannen. Net wel of net niet, denken we. Voor politici die in de politieke waan van de dag leven, is dat de kernvraag: worden die 300.000 handtekeneningen verzameld of niet?
Voor overheid, voor burgers, voor iedereen die in de democratie geïnteresseerd is, zou die vraag er helemaal niet toe moeten doen. Geenpeil heeft nú al iets in gang gezet, wat ons allen dwingt om serieus na te denken over hoe wij onze democratie hebben georganiseerd. Om te voorkomen dat wij dat serieuze nadenken op de lange baan gaan schuiven, is het maar het beste als die 300.000 handtekeningen er gewoon gaan komen.

Martijn op BNR Nieuwsradio
In zijn radiocolumn op BNR Nieuwsradio, werd Martijn gevraagd om de implicaties van het initiatief GeenPeil te duiden. Enige quotes uit deze uitzending: “Wat zo bijzonder is aan GeenPeil, is dat de maatschappelijk-technologische werkelijkheid weer eens vele malen sneller gaat dan de bestuurlijk-politieke werkelijkheid. Dit is wat mij betreft een belangrijk ijkpunt waarop je voor de zoveelste keer ziet dat die twee werelden volledig uit elkaar aan het groeien zijn. Gooi dan nog wat boze, ontevreden burgers in de mix en je hebt een Recipe for Disaster….. óf je dwingt de overheid om eens opnieuw na te gaan denken. Als de democratie iets is waar iedereen iets over mag vinden en iedereen mag meedoen, doe dan niet met zoveel dedain over dit soort acties. Dat is echt de arrogantie ten top. Elke burger heeft evenveel recht om bijdrages te leveren of om een democratisch proces te initiëren.”

“In onze huidige democratie, hebben we ooit gekozen voor de representatieve democratie. Met als belangrijkste argument: het is te duur en te complex om mensen uit het hele land naar Den Haag te slepen om iedereen te horen. Dat argument is nu komen te vervallen. De technologie maakt de wereld kleiner.
Er zijn nog maar weinig mensen over die het gevoel hebben dat ze invloed hebben op de politieke besluitvorming. Dat verzwakt de kracht van de democratie.  Door de technologie liggen er nu volop kansen om de kracht van de democratie weer te versterken.”

“Wanneer je als politiek stelselmatig initiatieven uit de samenleving negeert -en dat wordt steeds zichtbaarder met dit soort technologie- dan komt het moment dat je als overheid moet zeggen: ‘Oke, laten we eerlijk zijn, dat hebben we niet zo handig aangepakt en we leven nu in een andere tijd. Blijkbaar is de manier van burgers raadplegen aan herziening toe’.
De grap is dat GeenPeil dat nu snoeihard aan het bewijzen is. En dat is het bijzondere voor onze democratie. Ik heb nog nooit zoiets potentieel heftigs meegemaakt.”

Beluister hier de uitzending

GeenPeil en Easycratie
Mensen bedenken systemen hoe je iets het slimst kunt organiseren. De slimste manier komt meestal wel bovendrijven. En wordt dan een vaste gewoonte. Dat gaat heel lang goed. Want het was immers de slimste manier. Totdat er iets fundamenteels verandert in de wereld om ons heen, bijvoorbeeld de opkomst van een nieuwe technologie. Telefooncellen waren heel lang de slimste manier om te organiseren dat mensen op reis konden communiceren met huis of kantoor. Totdat Nokia het concept telefooncel overbodig maakte, door de cellphone te introduceren.
Easycratie gaat over de fundamentele veranderingen door relatief simpele internettoepassingen. Easycratie voorspelde in 2010 dat op alle mogelijke terreinen van het leven de bestaande hiërarchische organisatievormen ingehaald zouden worden door ‘zwermen’. We hebben al talloze zwermen zien ontstaan. GeenPeil is ook zo’n zwerm.

Het basisrecept van een zwerm is steeds in grote lijnen hetzelfde.
Ingrediënten: Een paar mensen + een slim idee + passie + gratis internet.
Bereidingswijze: Meng de ingrediënten tot een aantrekkelijk geheel en mobiliseer daarmee een zwerm van duizenden of miljoenen of miljarden mensen, die allemaal bouwsteentjes aanleveren.
Het unieke van dit recept: 1) iedereen kan de initiatiefnemer zijn, los van rangen of standen of diploma’s. 2) Er is geen (of nauwelijks) geld nodig om een zwerm te beginnen. 3) Er zijn geen trage besluitvormingstrajecten.

Het geheim van de kok: doordat de zwerm bouwstenen aanlevert wordt de productie vele malen goedkoper dan in het traditionele recept. Doordat veel meer mensen meedenken, wordt het recept veel rijker en smaakvoller dan het oude recept. Doordat de samenwerking minder hiërarchisch is geregeld, gaat het allemaal stukken sneller. Goedkoper, beter, sneller.

Disruptief
In 2015 worden deze easycratische recepten doorgaans aangeduid als disruptieve innovaties, of exponentiële organisaties. Wat Airbnb betekent voor het traditionele hotelwezen, dat is GeenPeil voor de traditionele democratie. Airbnb is een zwerm die fungeert als virtuele hotelketen. Airbnb hoeft niet zelf hotels te metselen, hoeft geen managers aan te stellen om de kamermeisjes aan te sturen, en hoeft niet te vergaderen over welk behangetje op kamer 317 komt te hangen. Dat regelt de zwerm allemaal zelf. Daardoor kan Airbnb exponentiëel groeien en goedkoper, sneller en beter zijn dan Hilton.

De represensatieve democratie is na vele jaren trouwe dienst een muf ouderwets hotel geworden, dat uit zijn voegen begint te barsten. Eens in de vier jaar wordt onze mening gevraagd m.b.v. een tijdrovend en geldverslindend systeem. Vervolgens gaan de partijen waarop wij gestemd hebben, vele maanden lang bekvechten met elkaar, om uiteindelijk vol trots een mooi plan te presenteren. In dat plan zijn de helft van de beloftes waarop wij gestemd hebben al bij voorbaat doorgestreept. En in de jaren daarop zien we steeds vaker dat de politieke partij die ons vertegenwoordigt, die namens zijn kiezers zegt te spreken, een mening verkondigt waarvan wij denken ‘huh, heb ik daar echt op gestemd?’

Wat nu, democratie?
De crux van GeenPeil is, dat het eenvoudig heeft aangetoond dat volksraadpleging (lees: dé essentie van democratie) vele malen sneller, makkelijker en goedkoper kan, dan voorheen werd gedacht. Of dat ook wenselijk is – méér volksraadpleging – daarover zullen de meningen verschillen. Maar het kan!
Het allerdomste wat de overheid en de politiek nu zou kunnen doen, is botweg negeren dat de technologie nieuwe mogelijkheden heeft gebracht waarmee we onze democratische organisatievorm zouden kunnen verbeteren.
Zwermen, you can’t beat them, but you can join them!
Het meest faire zou natuurlijk zijn, als overheid en/of politiek met de democratische innovators achter GeenPeil om de tafel gaat zitten, op zoek naar enigerlei vorm van samenwerking of kennisuitwisseling. Als dat, om wat voor reden dan ook, niet zo goed botert, steel dan desnoods de nieuwe kennis en ideeën die hier zijn ontwikkeld. Maar alles beter dan de nieuwe mogelijkheden botweg negeren. Want negeren is het recipe for disaster.

P.S. De politieke achtergronden van dit verhaal, hebben we heel bewust weggelaten. Het zou maar afleiden van waar het ons inziens werkelijk om draait. GeenPeil is wat ons betreft geen politiek verhaal.
GeenPeil is leerzaam studiemateriaal op het snijvlak van managementkunde, technologische innovaties en easycratische zwermen, toegepast in de sector ‘hoe-organiseer-je-een-democratie’.

PS 2: Volledigheidshalve, noemen we die politieke achtergronden wel, maar dan in een volgend blog. <Volgt later>